بررسی قوانین و مراحل طرح شکایت از پزشک در پرونده‌های قصور پزشکی

با توجه به این ‌که قصور « به معنی غفلت و خطایی است که از روی سهو سر بزند »،  درک مفهوم « تقصیر » که به مفهوم « خطای عمد » است، بسیار آسان‌تر است. در قانون، قصور پزشکی به چهار دستۀ بی‌مبالاتی، بی‌احتیاطی، نداشتن مهارت( شامل مهارت علمی و مهارت عملی) و رعایت نکردن نظامات دولتی تقسیم می‌شود. اما در جایی دیگر داریم، اگر پزشک پیش از شروع درمان یا اعمال جراحی، از مریض یا ولی او رضایت‌نامه گرفته باشد، ضامن خسارت جانی یا مالی و یا نقص عضو نیست. اما در موارد فوری که اجازه گرفتن، ممکن نباشد، پزشک ضامن است. در این میان نیز بسیاری از حقوقدانان معتقدند که اگر پزشک در تشخیص بیماری دچار اشتباه شود، خطای شغلی رخ داده‌است، و همین‌طور خطای او در معالجه یا عمل جراحی نیز خطا محسوب می‌شود. به این صورت می‌توان نتیجه گرفت که به عنوان مثال اگر پزشکی به دلیل سهل‌انگاری، بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی و رعایت نکردن نظامات دولتی به بیمار صدمه‌ای بزند، ضامن است و مقصر شناخته شده، حتی اگر اعمالش، با اجازه بیمار یا وی او باشد. از طرف دیگر اگر پزشکی نهایت دقت و مهارت خود را در مداوای بیمارش به کارببرد، اما به نتیجه نرسد یعنی در مداوای بیمار موفق نشود، مستحق اجر و پاداش است. قانون می‌گوید وقتی‌که پزشک در انجام تعهداتش کوتاهی کند، مرتکب خطا شده است. پس لطفا به این موضوع دقت داشته باشید هر گونه شکست و ناموفق بودن یا حادثه در هنگام معالجات خطای پزشکی محسوب نمی‌شود.  اما در هنگام بروز خطا باید چه کرد:

در کشور ما، سازمان صنفی نظام پزشکی، دادگاه­‌های قوه قضائیه، دانشگاه­‌های علوم پزشکی و تعزیرات حکومتی برای رسیدگی به قصور و خطای پزشکی ارائه خدمت می‌کنند. در سازمان صنفی نظام پزشکی؛ شکایات در هیئت­‌های انتظامی و بر اساس «آیین نامه انتظامی رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه­ای شاغلان حرفه­‌های پزشکی و وابسته» مورد بررسی قرار می‌گیرد. در قوه قضائیه؛ دادگاه­‌های عمومی بر اساس «قانون مجازات اسلامی» به شکایات پرونده‌های قصور پزشکی رسیدگی می­‌کنند؛ اما در شهر تهران به علت کثرت شکایات، دادسرای ویژه جرایم پزشکی و دارویی، ایجاد شده است. در دانشگاه‌­های علوم پزشکی، اداره نظارت بر درمان موجود در بخش معاونت درمان هر دانشگاه، بر اساس «دستورالعمل­‌ها و آئین­‌نامه­‌های معاونت درمان» مسئولیت رسیدگی به تخلفات و قصور پزشکان و مراکز درمانی را عهده‌­دار است. سازمان تعزیرات حکومتی، بر اساس «قانون تعزیرات حکومتی در امور بهداشتی و درمانی» اجازه دارد به برخی از تخلفات پزشکان و مراکز درمانی از طریق کمیسیون ماده۱۱ رسیدگی کند.

همان­طور که در جدول نشان داده شده، از میان چهار مرجع رسیدگی به شکایات خطا و قصور پزشکی، پرداخت خسارت فقط در قوه قضائیه به بیمار انجام می­شود و سه مرجع دیگر که پزشک­ محورهستند، فقط به مجازات پزشک یا مرکز درمانی می­پردازند و در مواردی خاص پرونده را به قوه قضائیه ارجاع می­دهند. برای همین از  مجموع حدود ۲۳ هزار پرونده شکایات در سال ۵ هزار مربوط به نظام پزشکی، ۷ هزار مربوط به قوه قضائیه، ۱۱ هزار مربوط به تعزیرات، ۴۰۰ مربوط به دانشگاه­های علوم پزشکی است، که امکان احقاق حقوق بیمار فقط در ۷هزار پرونده قوه قضائیه وجود دارد.

رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور در مورد قصور پزشکی و پرونده های ارجاعی به این سازمان در سال ۱۳۹۶ گفت: در مجموع ۶ هزار و ۶۵۱ پرونده به مراکز پزشکی قانونی ارجاع شد که ۳ هزار و ۹۰۵ پرونده تبرئه شدند.
که در این میان؛ رشته زنان، زایمان و نازایی بالاترین میزان قصور پزشکی را به خود اختصاص داده‌ است که بیشتر این قصورها  در زایمان های اورژانسی صورت گرفته است که در جریان زایمان، گاهی کوتاهی‌هایی صورت گرفته و بیشتر اوقات منجر به این شده، که نوزاد فوت کند یا اینکه برای مادر اتفاقاتی بیفتد.
در سال گذشته نیز، جراحی زنان و زایمان و نازایی با ۸۳۳ پرونده شکایت ارجاعی به پزشکی قانونی بالاترین میزان شکایات قصور پزشکی را به خود اختصاص داد که از این تعداد پرونده ارجاعی به مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور، پزشکان در ۲۴۲ پرونده مقصر شناخته شدند و در ۵۹۱ پرونده نیز تبرئه شدند. دندانپزشکی، جراحی عمومی، جراحی ارتوپدی و پزشکی عمومی در رتبه های بعدی قصور پزشکی پس از رشته زنان، زایمان و نازایی قرار گرفتند. در رشته دندانپزشکی ۶۵۶ پرونده به پزشکی قانونی ارجاع شد که دندانپزشکان در ۴۰۲ پرونده مقصر شناخته شده و در ۲۵۴پرونده حکم تبرئه آنان صادر گردیده است.
در رشته های جراحی عمومی و ارتوپدی، درسال گذشته به ترتیب ۶۱۰ و۴۹۷ پرونده به پزشکی قانونی ارجاع داده شد که پزشکان در جراحی عمومی ۲۹۲ پرونده مقصر و ۳۱۸ پرونده تبرئه شدند، در جراحی ارتوپدی نیز ۱۳۸ پرونده مقصر تشخیص داده شد و برای ۳۵۹ پرونده حکم تبرئه داده شد.  در رشته پزشکی عمومی هم ۳۶۹ پرونده قصور پزشکی در سال گذشته به پزشکی قانونی ارجاع داده شد که پزشک در ۲۳۵ پرونده مقصر بوده و در ۱۳۴ پرونده نیز تبرئه شدند.
در رشته پرستاری، که با ۲۶۸ پرونده در رتبه نهم مراجعان قصور پزشکی قرار دارد، ۱۳۵ پرونده مقصر و ۱۳۳ پرونده نیز تبرئه شد.

اما رشته رادیوتراپی دارای کمترین پرونده قصور پزشکی است. به طوری ‌که رشته رادیوتراپی با سه پرونده قصور پزشکی در سال ۱۳۹۶ دارای کمترین پرونده بوده‌است که هر سه پرونده نیز تبرئه شد.
رشته هایی مانند پزشکی قانونی و غدد هر کدام با پنج پرونده ارجاعی در زمینه قصور پزشکی درسال ۹۶در رتبه های بعدی کمترین قصور قرار گرفته اند که در رشته پزشکی قانونی، چهار پرونده قصور که یک پرونده تبرئه اعلام شد. همچنین در رشته غدد هم یک پرونده قصور و چهار پرونده تبرئه وجود داشته است.
در مورد قصور پزشکی در رشته های اعصاب و روان باید گفت، در این رشته ۱۹ پرونده ارجاعی در سال ۹۶ داشتیم که پزشکان در چهار پرونده مقصر شناخته شده و در ۱۵ پرونده، تبرئه شدند.
اما در مورد پرونده های قصور پزشکی گروه های غیر پزشکی در سال گذشته، ۱۶۴ پرونده ارجاعی وجود داشت که ۱۰۵ پرونده مقصر و ۵۹ پرونده تبرئه شدند.

توجه داشته باشید در مورد تمام پرونده ها، آسیب های ایجادشده و دیه را محاکم تعیین می کند. به این معنی که در ابتدا سازمان پزشکی قانونی در مورد پرونده های ارجاعی قصور پزشکی اعلام نظر می کند و پرونده به محاکم می رود و میزان قصور، میزان تاثیر قصور، عارضه یا فوت، همچنین آسیب های ایجادشده و دیه را محاکم تعیین می کنند.
رئیس سازمان پزشکی قانونی در توصیه هایی به پزشکان و بیماران گفت: هرچه پزشک معالج از تبحر بیشتری برخوردار باشد، میزان قصور هم کمتر است.

نحوه طرح شکایت

گاهی نیز بیمار از نتایج درمان خود ناراضی است و اقدام به شکایت می کند. این شکایت می تواند از دو طریق انجام شود نخست اینکه بیمار به دادسرای نظام پزشکی مراجعه کند و از پزشک معالج خود شکایت کند که اگر اشکالی وجود داشته باشد، شکایت او مورد بررسی مسئولان ذیربط قرار می گیرد. در شکل دوم، بیمار به دادسرای جرائم پزشکی شکایت کرده و محاکم قضایی برای کارشناسی، او را به نظام پزشکی یا پزشکی قانونی ارجاع می دهد. پر واضح است در بعضی موارد، دنبال قصور پزشکی بر اثر بی توجهی یا بی مبالاتی پزشک معالج ممکن است برای بیمار نقص عضو، خسارت های جسمی، روانی یا فوت اتفاق بیفتد. که در این پرونده ها پزشک باید مقدار دیه معین شده را بپردازد.

  نحوه رسیدگی به جرایم پزشکی

در قانون مجازات اسلامی بند ب ماده ،۵۹ مواد ۶۰ ، ۳۲۲ ، ۳۱۹ ، ۶۱۶ ، ۶۴۸ و بند ب ماده ۲۹۵ به مسئولیت پزشک اشاره می‌کند.
در این قوانین وظیفه پزشک درباره دریافت رضایت از بیمار یا خانواده اش قبل از عمل جراحی، فوریت های پزشکی و یا پرداخت دیه در زمانی که خسارت های جانی و یا نقص عضو ایجاد شده باشد، مشخص گردیده است. در چنین شرایطی اگر پزشکی مهارت کافی در طبابت نداشته باشد و یا موازین فنی، علمی و مقررات را در عمل جراحی و یا معالجه بیمار رعایت نکند، مسئول است. براین اساس، پزشک متخلف علاوه بر پرداخت دیه مشمول اجرای ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی شده و طبق قانون قاضی دادگاه می تواند وی را به حبس از یک تا ۳ سال محکوم کند.
از سوی دیگر اگر بیماری هنگام عمل جراحی یا درمان، از سوی پزشک معالج دچار نقص عضو شود یا فوت کند، چنانچه نحوه عملکرد او با شکایت روبه رو شد، گروهی از کارشناسان متشکل از ۳ ، ۵ ، ۷ و ۹ و گاهی اوقات ۱۱ پزشک متخصص و فوق تخصص که عضو هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی هستند، از طریق دانشگاه ها معرفی شده و به همراه کارشناسان پزشکی قانونی و دادگستری به معاینه و بررسی پرونده بالینی بیمار می پردازند و سرانجام نظر نهایی خود را به بازپرس تحقیق اعلام می کنند. بدین ترتیب محاکم قضایی، طبق رای کارشناسان در صورت اثبات سهل انگاری یا قصور در مورد تعیین مجازات پزشک و گروه پزشکی متخلف وارد عمل می شوند.